Skontaktuj się z nami: +48 77 445 59 04 biogen@bio-gen.pl


 

Hirudoterapia u koni w praktyce

„Posiadają pięć par oczu, trzy szczęki zaopatrzone łącznie w ok. 300 ostrych zębów oraz przyssawki przy obu końcach ciała. Do życia i przetrwania potrzebują krwi ssaków. Podczas posiłku potrafią pięciokrotnie zwiększyć objętość ciała“.


Ten budzący grozę wstęp to nie zapowiedź filmu traktującego o nowej cywilizacji przybywającej na Ziemię w celu ekspansji planety, a skrócony opis pijawki lekarskiej (Hirudo medicinalis). Mimo, iż u większości ludzi samo słowo pijawka wywołuje lęk i niesmak, a co najmniej pejoratywne skojarzenie, z medycznego, a także estetycznego punktu widzenia owa pijawka posiada szerokie spektrum zastosowania.

Pijawki lekarskie służą ludziom już od ponad 2000 lat. Wykorzystywano je m.in. do leczenia zapalenia mózgu, wątroby, nerek, reumatyzmu, gruźlicy, padaczki, histerii, bezpłodności. W czasach średniowiecza wierzono w uzdrawiającą moc krwioupustów. Upust „złej krwi” posiadał tak powszechne uznanie, iż uzdrowiciele/lekarze w pierwszej kolejności przystawiali choremu pijawki, a dopiero później przystępowali do stawiania diagnozy. Wśród pań natomiast niezwykle popularne były zabiegi pielęgnacyjne z wykorzystaniem pijawek, mające na celu poprawę urody. Nawet biżuteria, elementy ubrań i meble inspirowane były pijawkową modą.

Z końcem XIX wieku, wraz z rozwojem nauk medycznych oraz odkryciem antybiotyków, pijawki straciły na popularności. Dopiero odkrycie w składzie śliny pijawki czystego antykoagulantu (hirudyny) spowodowało ponowne zainteresowanie środowiska medycznego możliwościami, jakie daje hirudoterapia. Do tego momentu efekt leczniczy pijawek przypisywano wyłącznie „uzdrawiającej mocy” upuszczania krwi, a nie działaniu skomplikowanych biochemicznie substancji.

Pijawki lekarskie produkują w gruczołach ślinowych około 115 substancji leczniczych (SGS – Salivary Glands Secretion). Są to m.in. związki hamujące proces krzepnięcia krwi, wśród nich najpopularniejsza – hirudyna, substancje przeciwzapalne, przeciwbólowe i znieczulające. Substancje te, wprowadzone do krwioobiegu, działają nie tylko lokalnie w miejscu przystawienia pijawki, ale również – co istotne – ogólnoustrojowo.

Pomimo intensywnej pracy badawczej naukowców, do dnia dzisiejszego nie udało się stworzyć syntetycznych związków o analogicznym składzie do substancji produkowanych przez gruczoły ślinowe pijawek. Unikalna kompozycja hirudozwiązków pijawek sprawiła, że stały się one „naturalnym lekiem” stosowanym z powodzeniem w medycynie człowieka, a od niedawna również w medycynie weterynaryjnej. I tak oto, w dobie dostępu do niezliczonych chemioterapeutyków, powszechnemu wykorzystaniu komórek macierzystych oraz oszołamiająco szybkiego rozwoju inżynierii genetycznej, do łask wraca natura, a wraz z nią (nie)zwykła pijawka.

Wykorzystując swoją wiedzę i doświadczenie lekarza weterynarii, a także praktykę z zakresu hirudoterapii u zwierząt, chciałabym przybliżyć Państwu aktualną wiedzę oraz możliwości, jakie niesie ze sobą hirudolecznictwo koni.
 

CO WARTO WIEDZIEĆ O HIRUDOTERAPII


W jakich sytuacjach zastosować hirudoterapię?

Ze względu na lecznicze właściwości wydzieliny gruczołów ślinowych pijawki dają pozytywne rezultaty w leczeniu typowych urazów występujących u koni, tj. stłuczeń, obrzęków, krwiaków, opojów, odsednienia. Hirudoterapia sprawdza się również u koni sportowych, którym często doskwierają stany zapalne ścięgien, kaletek maziowych, trzeszczek, nerwów. Hirudozwiązki pozwalają uwolnić zwierzę od bólu towarzyszącego kontuzjom, wygaszają stany zapalne
i przyspieszają regenerację uszkodzonych struktur. Dzięki poprawie przepływu krwi w organizmie bardzo dobre wyniki uzyskuje się przy wspomaganiu leczenia ochwatu i mięśniochwatu, a także zapaleniu wymion u klaczy. Po zastosowaniu pijawek obserwuje się znaczne skrócenie gojenia ran oraz redukcję blizn.
W medycynie ludzkiej pijawki docenione zostały przez chirurgów, szczególnie
w zakresie chirurgii ręki, chirurgii replantacyjnej i plastycznej. W ośrodkach rehabilitacyjnych dla zwierząt w Niemczech, Wielkiej Brytanii i USA pijawki stosuje się powszechnie w leczeniu chorób zwyrodnieniowych stawów, zapaleniach mięśni oraz innych bolesnych schorzeń kostno-stawowych (dyskopatie, spondyloza). Hirudoterapia w naturalny sposób poprawia odporność organizmu, dlatego może być stosowana w celach profilaktycznych. Inną ciekawą właściwością SGS, niedocenianą w lecznictwie czworonogów, jest ich wpływ na poprawę nastroju.

Jak przygotować konia do zabiegu?

Przede wszystkim należy zapewnić zwierzęciu spokój i odpoczynek. W zależności od punktu ciała, jaki lekarz w danym przypadku uzna za odpowiedni do przystawienia pijawek, grzywa powinna być zapleciona, a ogon zabandażowany. Ważne, aby skóra w okolicy przystawienia pijawek była czysta i sucha. Na dwa dni przed zabiegiem należy unikać stosowania w tych miejscach kosmetyków, maści czy glinek. Konieczne może okazać się wygolenie miejsca zabiegu.

Czy ugryzienie pijawki jest bolesne?

W zależności od wrażliwości okolicy ciała, w której przystawiana jest pijawka oraz cech osobniczych pacjenta, zwierzę w pierwszej chwili może zareagować na ugryzienie pijawki. Reakcja ta zwykle nie odbiega od zachowania zwierzęcia broniącego się przed ugryzieniem muchy bądź ukłuciem igły podczas zastrzyku. Pomimo dyskomfortu, jaki zwierzę może poczuć w momencie przystawiania pijawki, uczucie to jest krótkotrwałe. Omawiane pierścienice wykształciły bowiem mechanizm, który zabezpiecza je przed gwałtowną reakcją obronną zwierzęcia, a mianowicie podczas nacinania skóry pijawka wydziela środki miejscowo znieczulające oraz endorfiny, zwane również hormonami szczęścia. Poza efektem przeciwbólowym związki te likwidują uczucie niepokoju i stres. Zwykle po 5-10 minutach zwierzę zupełnie się relaksuje. Konie po chwili zaczynają swobodnie skubać trawę lub siano, a psy i koty zwykle oddają się drzemce.

Jak długo trwa terapia?

Jednorazowa sesja trwa zwykle od 30 do 90 minut. W tym czasie następuje przyłożenie pijawki do żywiciela, która po przyssaniu wprowadza hirudozwiązki do krwioobiegu pacjenta, pożywia się krwią, a następnie samoistnie odpada. Doświadczony hirudoterapeta może skrócić zabieg poprzez umiejętne odczepienie pijawki w chwili, kiedy zakończy ona proces wprowadzania substancji leczniczych do organizmu zwierzęcia. Eliminuje to etap „wysysania krwi” pacjenta, który nie ma uzasadnienia medycznego, choć zdarzają się wyjątki (np. replantacja, przeszczep skóry). Na długość zabiegu wpływa wiele czynników, m.in. rodzaj leczonego schorzenia, okolica ciała, gdzie przystawiane są pijawki, temperatura otoczenia. Pijawki źle znoszą skrajne temperatury – zarówno niskie, jak i bardzo wysokie. W takich warunkach zabieg może się przedłużyć nawet do 2 godzin.

Zwykle pierwsze efekty terapii widoczne są już po pierwszym zabiegu, jednak aby efekt był trwały, konieczne jest kilkakrotne powtórzenie zabiegów w różnym odstępie czasu. Częstotliwość i intensywność (liczbę zastosowanych pijawek) terapii ustala się indywidualnie dla każdego pacjenta, biorąc pod uwagę jego stan zdrowia, zdiagnozowane schorzenie oraz ograniczenia techniczne.

Jak wygląda opieka pozabiegowa?

Z powstałej po ugryzieniu ranki w skórze krew może się sączyć nawet do 36 godzin po odjęciu pijawki. Jednak zwykle krwawienie ustaje po 6-8 godzinach. Jest to spowodowane działaniem wprowadzonych substancji hamujących krzepnięcie krwi. Ranę zabezpiecza się chłonnym opatrunkiem, który właściciel zdejmuje po około 24 godzinach od zabiegu. Póki krwawienie nie ustąpi, koń nie powinien być nadmiernie forsowany. Zaleca się umiarkowaną aktywność ruchową.

W miejscu ugryzienia może pojawić się zasinienie lub zaczerwienienie, które znika samoistnie po upływie 48 godzin. W kolejnych dniach po zabiegu należy zwracać uwagę, aby powstały strupek nie był drażniony np. przez siodło, uprząż lub ciekawskiego źrebaka.



Skąd pozyskiwane są pijawki do zabiegu?

Dawniej pijawki pozyskiwane był z ich naturalnego środowiska (stawy, mokradła). Takie postępowanie niosło ze sobą wysokie ryzyko zarażenia chorobami przenoszonymi drogą krwi. Samowolne odłowy pijawek oraz niszczenie ich naturalnych siedlisk spowodowały drastyczny spadek populacji. Konsekwencją tego było wpisanie pijawki medycznej (Hirudo medicinalis) do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt oraz objęcie jej prawną ochroną. Obecnie wszystkie pijawki wykorzystywane w lecznictwie zarówno ludzi, jak i zwierząt pochodzą z certyfikowanych hodowli, nadzorowanych pod względem sanitarnym oraz spełniających rygorystyczne kryteria z zakresu epidemiologii. Raz użyta pijawka nie może być zastosowana u innego pacjenta. Po zabiegu jest w odpowiednich warunkach utylizowana.

Na Zachodzie oraz w Stanach Zjednoczonych pijawki zarejestrowane są jako „produkt medyczny”, a sama terapia znajduje się w Międzynarodowym Spisie Procedur Medycznych ICD-9. W Polsce hirudoterapia sklasyfikowana jest jako dziedzina paramedyczna, a stosowanie pijawek wymaga posiadania przez hirudoterapeutę stosownych certyfikatów i zezwoleń.

Czy hirudoterapia jest bezpieczna dla mojego konia?

Sama pijawka nie stanowi dla zwierzęcia praktycznie żadnego zagrożenia. Sytuacja jednak ulega zmianie, jeśli pijawka trafi w niedoświadczone ręce. Na forach internetowych można znaleźć liczne informacje na temat postępowania z pijawkami, ich przechowywania, sposobów przykładania i zabezpieczania ran powstałych po ugryzieniu. Niestety, większość z tych wypowiedzi powoduje, że włos zaczyna się jeżyć na głowie. Należy zdawać sobie sprawę, że zabieg hirudoterapii wiążę się z przerwaniem ciągłości skóry i ekspozycją tkanek na patogeny znajdujące się w środowisku, co zawsze stwarza możliwość komplikacji.

Podstawowym warunkiem gwarantującym bezpieczny przebieg zabiegu jest po pierwsze: prawidłowa diagnoza pacjenta. Istnieje bowiem cały szereg schorzeń, które stanowią przeciwwskazanie do zastosowania pijawek. Ponadto użycie niektórych środków farmakologicznych w leczeniu, ze względu na możliwość interakcji z SGS, wyklucza hirudoterapię. Zawsze należy brać pod uwagę ryzyko reakcji alergicznej, choć zdarza się to niezmiernie rzadko. Niezachowanie dostatecznej higieny podczas zabiegu skutkować może zainfekowaniem powstałych po zabiegu ran, a przyłożenie pijawki w nieodpowiednim miejscu – krwotokiem.

Nie zapominajmy również o tym, że pijawki są żywymi stworzeniami. Należy z nimi postępować w sposób umiejętny i delikatny. Zdenerwowane potrafią zupełnie odmówić współpracy. Dużego doświadczenia wymaga również dobranie odpowiedniej ilości pijawek do zabiegu. W przeciwnym razie, mimo poświęconego czasu i środków, terapia może nie przynieść oczekiwanych efektów.

Hirudoterapia alternatywą dla leczenia konwencjonalnego?

Mimo niepodważalnych walorów SGS, nie należy traktować pijawek jako panaceum na wszystkie choroby! Hirudoterapia już kilka lat temu zagościła w placówkach weterynaryjnych na terenie Niemiec, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, gdzie uważana jest za doskonałe uzupełnienie, a niekiedy alternatywę dla leczenia farmakologicznego.

Ciągły postęp badań nad właściwościami hirudozwiązków i ich znaczenia dla medycyny pozwala mieć nadzieję, że również w naszym kraju praktyka ta znajdzie uznanie, a właściciele zwierząt dostrzegą możliwości, jakie ich podopiecznym oferują pijawki i spojrzą na te pożyteczne stworzonka nieco łaskawszym okiem.


Wykaz najważniejszych substancji wydzielanych przez gruczoły ślinowe pijawki lekarskiej, mających zastosowanie w lecznictwie

Inhibitory krzepnięcia krwi:

  • Substancje o działaniu fibrynolitycznym
  • hementyna
  • hementeryna
  • hirudyna
  • antystazyna
  • inhibitory transtransglutaminaz osoczowych I i II – czynników stabilizujących fibrynę

Substancje hamujące agregację płytek:

  • apyraza
  • saratyna
  • kalina
  • destabilaza

Regulacja ciśnienia krwi:

  • PC-LS

Rozkład triglicerydów i cholesterolu:

  • triglicerydaza
  • esteraza cholesterolowa

Działanie przeciwzapalne:

  • bdelina A i B
  • egliny
  • hirustazyna

Neuroprzekaźniki:

  • dopamina
  • serotonina
  • histamina
  • acetylocholina

„Hormony szczęścia”:

  • endorfiny

Czynniki hamujące wzrost mikroorganizmów:

  • chloromycetyna
  • hialuronidaza
  • kolagenana

Steroidy:

  • kortyzol
  • dehydroepiandrosteron
  • progesteron
  • testosteron
  • estradiol

Substancja powodująca wzrost komórek nerwowych:

  • destabilaza

Substancje rozszerzające naczynia krwionośne:

  • podobne do histaminy

Regulacja poziomu cukru we krwi:

  • destabilaza

Zobacz wszystkie

Kursy hirudoterapii

14.09.2023 - 17.09.2023
kurs hirudoterapii u zwierząt

Więcej informacji

Polub nas na Facebooku